Đồng hồ so, là một công cụ quan trọng trong lĩnh vực đo đạc và kiểm tra chất lượng, đóng vai trò quyết định trong việc đảm bảo chính xác và độ chính xác của các sản phẩm và chi tiết cơ khí. Được thiết kế với sự tinh tế và độ chính xác cao, đồng hồ so không chỉ là một công cụ đo lường thông thường mà còn là trợ thủ đắc lực cho các nhà sản xuất và kỹ thuật viên.
Đồng hồ so dùng để đo bề mặt chuyển động trượt và nó cho kết quả đo chính xác. Sự làm việc như sau: sự di chuyển của điểm tiếp xúc của đầu dò vào bề mặt khi ta xoay chi tiết đo sẽ làm cho kim đồng hồ so quay.
Đồng hồ so có điểm khác biệt so với ngàm của thước kẹp hay mặt tựa của pan me, nó được giữ bởi giá nam châm khi đo. Nó bao gồm một kim dài và một kim ngắn, trong đó kim dài quay quanh trục của nó và kim dài quay được một vòng thì kim ngắn sẽ quay được một vạch. Kim dài có thể điều chỉnh vị trí số không thông qua quay khung ngoài chỉnh kim dài trùng vào vạch số không mỗi khi thực hiện đo.
1. Các Loại Đồng Hồ So:
Đơn vị đo tối thiểu (scale interval) bởi một điểm trên đồng hồ. Nên có đủ bộ các loại đồng hồ và những loại phù hợp với công việc bảo dưỡng xe máy với cấp chính xác 0,01 mm và loại 10 mm.
2. Cấu trúc cơ bản:
Chúng tôi sẽ giới thiệu cấu trúc cơ bản sử dụng loại tiêu chuẩn với khoảng chia 0,01 mm làm ví dụ.
Kim hoạt động nhờ vào cơ cấu thanh răng và bánh răng. Sự di chuyển của trục nhờ và bánh răng sau đo chuyển tới kim.
Sự di chuyển của đầu dò đầu tiên sẽ truyền tới bánh răng A qua thanh răng trên trục sau đó truyền tới bánh răng B thông qua một bánh răng gắn trên bánh răng A. Khi kim dài quay được một vòng thì trục sẽ dịch chuyển được 1 mm. Trên mặt chia làm 100 vạch, mỗi vạch tương ứng là 0,01 mm. Kim ngắn di chuyển một vạch thì kim dài di chuyển được một vòng.
3. Cách sử dụng đồng hồ đo:
a. Cách đặt đồng hồ so bằng giá nam châm:
Vì đồng hồ so không có điểm tham chiếu để đo, nó được giữ hoặc chống. Nên giữ chắc chắn không để đồng hồ bị dịch chuyển khi đo. Giá nam châm được dùng để giữ sao cho đầu dò tiếp xúc được vào vị trí phần đo.
Trên giá nam châm có những cần nối có thể di chuyển được nhiều hướng và giữ chắc chắn. Đồng hồ so sẽ được định vị chắc chắn tại vị trí mà bạn cần đo.
Trong giá nam châm là một nam châm vĩnh cửu. Từ trường có thể tắt hoặc mở được nhờ vào khóa. Khi thực hiện gá giá nam châm thì ta tắt nguồn từ trường đi sau khi gá được vào vị trí thích hợp thì mở khóa từ trường.
Khi có từ trường đảm bảo các chi tiết có bề mặt từ tính yếu hơn thì không được để gần vì sẽ sinh ra nguồn từ trường mạnh.
b. Đo độ thẳng của trục:
Chúng tôi sẽ hướng dẫn cách đo độ thẳng của trục bằng cách sử dụng một trục để làm ví dụ đo độ đảo trục.
A – Đặt hai khối V giống nhau lên cùng một tấm phẳng để đỡ hai đầu trục.Trục nên đặt vuông góc với khối V vì đây là cần thiết để đạt được kết quả chính xác.
B – Gá đồng hồ vào giá nam châm để cho đầu dò tiếp xúc vào giữa trục với trục đầu dò vuông góc với trục cần đo. Đặt đồng hồ sao cho trục đầu dò đẩy vào một nửa và kim dài có thể quay theo các hướng khi trục được đẩy ra hoặc vào.
C – Vặn núm đến vị trí ON để giá nam châm giữ chắc vào bề mặt tấm phẳng.
D – Xoay trục cần đo trên khối V từ từ. Điều chỉnh mặt đồng hồ để kim chỉ tại vị trí số không.
E – Xoay trục nhẹ nhàng và đọc giá trị lớn nhất trên mặt đồng hồ.
Giá trị đạt được từ bước A tới E là độ đảo đo được bằng cách xoay trục và nó bằng hai lần độ võng trục so với đường thẳng. Giới hạn tiêu chuẩn trong sách bảo trì, đó chính là độ đảo trục.
“Đo” và “sự đo” nghĩa tương tự nhau nhưng để chính xác thì người ta phân biệt như sau. Chẳng hạn đo một chi tiết nào đó bằng một dụng cụ nào đó thì gọi là “đo” hoặc “sự đo” . Nhưng xác định giá trị đo gián tiếp bằng phương pháp lý thuyết thì được gọi là “sự đo” chứ không phải là “đo”. Trong ví dụ này chúng tôi đã “đo” độ cong của trục bằng đồng hồ so và “sự đo” độ cong của trục bằng tính theo lý thuyết.
c. Đo khe hở hướng kính:
Đo khe hở đầu lớn thanh truyền của trục cơ bằng đồng hồ so với trục đặt trên khối V và giá nam châm đặt giống như trong trường hợp đo độ cong của trục. Đầu tiên đặt trục cơ trên khối V trên một tấm phẳng. Gá chắc chắn đồng hồ so với giá nam châm và đưa đầu dò vào vị trí cần đo. Nâng thanh truyền lên và xuống để đọc độ dịch truyển trên kim đồng hồ so. Giá trị đo được sẽ là khe hở giữa đầu nối thanh truyền và trục. Nó sẽ khác với trường hợp đo độ cong của trục. Trong trường hợp này đầu nối xoay 900 và đo khe hở theo phương ngang và phương thẳng đứng khi thanh truyền ở điểm chết trên.
Chú ý khi đo và cách sử dụng
– Đảm bảo chắc chắn đầu rò (trục) vuông góc với bề mặt đo.
– Đồng hồ so là loại dụng cụ đo chính xác. Không được dùng lực và di chuyển trục để tránh làm hỏng thanh răng và bánh răng.
– Khi đo độ với độ dịch chuyển lớn, hãy quan sát sự dịch chuyển của kim dài một cách cẩn thận và đảm bảo kim ngắn cũng thế khi kim dài quay nhiều hơn một vòng.
– Khi có dầu dính trên đồng hồ so, lau sạch sau khi sử dụng. Đẩm bảo phải lau sạch dầu trên trục và cất vào trong hộp. Trục không cần phải bôi dầu, nếu dính dầu vào trục thì có thể trục sẽ bị kẹt( không được bôi dầu hoặc mỡ vào trục)
4. Đồ hồ so đo xy lanh:
Đồng hồ đo xy lanh bao gồm một đồng hồ so và và bộ ống nối để đo xy lanh. Tên của nó cũng thay đổi và đôi khi được gọi là “đồng hồ xy lanh”. Đồng hồ đo xy lanh sử dụng cho việc bảo dưỡng xe máy và kết hợp với đồng hồ so với vạch chia là 0,01 mm. Lựa chọn đầu dò phù hợp với xy lanh để đo rồi gá nó vào ống nối để đo. Đồng hồ có nhiều kích cỡ khác nhau. Loại nhỏ sử dụng để đo lỗ nhỏ hơn 10 mm cũng như lỗ của dẫn hướng xu páp, và loại lớn sử dụng để đo xy lanh đường kính 100 mm. Hãy chọn kích cỡ đồng hồ phù hợp với chi tiết cần đo.
5. Cách sử dụng:
a. Chuẩn bị:
– Đầu tiên lựa chọn đồng hồ đúng kích cỡ cần đo. Xem sách hướng dẫn bảo trì để biết kích cỡ từ đó lựa chọn đồng hồ đo hoặc đo thực tế nó bằng thước kặp
– Độ dịch chuyển của phần đo rất nhỏ nên lựa chọn chiều dài đầu dò cho phù hợp. Sử dụng các đệm ráp thành bộ để bảo đảm điều chỉnh được chính xác
– Tháo vít đầu dò ra rồi ráp đầu dò váo. Sau đó ráp lại vít vào dầu dò và vặn chặt.
– Nới lỏng vấu hãm, ráp đồng hồ so trục của nó được đẩy vào một nửa, rồi xiết vấu hãm vào. Sau đó đẩy vào trong của đồng hồ rồi đẩy chậm và đọc kết quả trên kim nhỏ của mặt đồng hồ.
b. Cách đo đường kính xy lanh:
Đầu tiên kiểm tra đầu dò và đệm xem đã lựa chọn đúng chưa rồi đo với độ dịch chuyển nhỏ của trục đầu dò.
– Đưa bộ đồng hồ vào trong xy lanh trong khi nhấn nhẹ đầu dò vào thành xy lanh.
– Giữ thân thước bằng ngón tay và di chuyển nhẹ sang hai bên để đảm bảo chắc chắn rằng đầu dò sẽ vuông góc với thành xy lanh. Nếu có thể chấp nhận thì lấy thước ra để điều chỉnh số không.
– Để pan me lên một giá điều chỉnh trục để đạt được khoảng cách giống như bạn muốn đo. Đảm bảo nó quay được 0,5 mm để sau này dễ đọc hơn.
– Đặt phần đo của đồng hồ trong pan me để điều chỉnh số không trùng với kim dài. Bây giờ điểm số không đã được điều chỉnh chính xác bởi pan me.
Thực hiện đo:
– Đặt thước vào trong xy lanh và đọc giá trị nhỏ nhất trên mặt đồng hồ.
– Kết quả đo có thể đặt được có sự khác nhau giữa giá trị trên pan me và trên đồng hồ so
* Đo hình trụ tròn: Khi kiểm tra mòn của xy lanh, hình trụ tròn của nó được đo để cộng thêm vào để xác định độ mòn không bằng phẳng vượt quá giới hạn sửa chữa. Hình trụ tròn được tính toán bằng cách đo sau vị trí.
Đo theo hai hướng vuông góc với nhau tại điểm khi trục cơ tại vị trí điểm chết trên, giữa và điểm chết dưới.
* Đo hình trụ: Đo theo hướng X và Y tại vị trí điểm chết trên, giữa và điểm chết dưới. Sự khác nhau giữa giá trị tối đa và giá trị tối thiểu trên trục X và Y thì có tính chất trụ.
Ví dụ theo hướng Y:
* Đo ô van: Đo theo hai hướng X và Y tại vị trí DCT, giữa và DCD. Sự khác biệt tối đa và tối thiểu tại các giá trị ở vị trí DCT, giữa và DCD chính theo hai phương là độ ô van.
Ví dụ:
Ban đầu đường kính xy lanh là 40,00 mm cho cả hai hướng X và Y. Độ mòn mới theo phương X là 0,05mm và theo phương Y là 0,25 mm. Y-X: 40,25 – 40,05 = 0,20. Độ mòn 0,20 mm
Đồng hồ so không chỉ là một công cụ kỹ thuật, mà còn là biểu tượng của sự chính xác và đồng đều trong ngành công nghiệp. Đồng hồ so không chỉ đo lường kích thước, mà còn đo lường cam kết với chất lượng và sự hoàn thiện. Với vai trò quan trọng này, đồng hồ so đang ngày càng trở thành một người bạn đồng hành không thể thiếu trong thế giới sản xuất và chế tạo hiện đại