Hệ thống phanh ô tô giữ vai trò quan trọng trong việc đảm bảo an toàn, trong đó dầu phanh và bố trí dòng dầu là những yếu tố then chốt. Hiểu rõ về chúng giúp tối ưu hóa hiệu suất phanh và đảm bảo an toàn trên mỗi hành trình.
1. Hệ thống phanh trên ô tô dùng để làm hãm làm giảm tốc độ của xe:Lực được tác động tại một điểm được chuyển đến điểm khác bằng cách sử dụng một chất lỏng không nén được. Hầu hết các hệ thống phanh cũng nhân lực trong quá trình này, do khi phanh thực tế đòi hỏi một lực lớn hơn rất nhiều so với lực đạp của chân. Lực này được nhân lên theo 2 cách:
– Nhân lực thủy lực
– Nhân lực cơ học (đòn bẩy)
Hệ thống phanh truyền lực tới lốp xe bằng cách sử dụng ma sát, và các loại lốp truyền lực tới mặt đường cũng sử dụng ma sát. Hình ảnh trên mô tả nguyên lý hoạt động căn bản của phanh trống và phanh đĩa thủy lực. Khi nhấn bàn đạp phanh, các pít-tông trong xi-lanh chính truyền áp lực (thông qua các đường ống dầu phanh) cho xi-lanh bánh xe trong càng phanh đĩa và trống phanh. Ma sát má phanh-tới-đĩa phanh và guốc phanh-tới-trống phanh làm dừng xe, chuyển đổi lực quán tính thành năng lượng nhiệt.
2. Dầu phanh:
Dầu phanh là dầu thuỷ lực loại trung dùng để truyền lực trong hệ thống phanh. Nó đáp ứng được các yêu cầu nghiêm ngặt là điều cần thiết để đảm bảo hoạt động đáng tin cậy của hệ thống phanh. Những yêu cầu như sau:
– Điểm sôi ướt
– Điểm cân bằng
– Độ nhớt
– Khả năng chịu nén
– Khả năng chống ăn mòn
– Độ giãn nở
Khi dầu thủy lực (hoặc bất cứ loại dầu khác cùng mục đích sử dụng) không thể nén được, đẩy dầu qua một ống giống như đẩy một thanh thép qua một đường ống. Không giống như một thanh thép, tuy nhiên, dầu có thể được dẫn qua nhiều đường xoắn và gấp khúc tới điểm đích, bảo toàn động năng và áp lực mà nó nhận được tại điểm bắt đầu. Quan trọng là dầu là chất lỏng sạch và không có bong bóng không khí trong đó. Không khí có thể bị nén, mà nguyên nhân làm lún bàn đạp phanh và làm giảm hiệu quả phanh. Nếu nghi ngờ có không khí bên trong, hệ thống phải được xả gió để loại bỏ không khí. Có những “vít xả gió” ở mỗi xi-lanh bánh xe và càng phanh dùng cho mục đích này.
Dầu phanh là một loại dầu đặc biệt có các tính chất cụ thể. Nó được thiết kế để chịu được nhiệt độ thấp mà không co lại cũng như nhiệt độ rất cao mà không sôi. (Nếu dầu phanh bị sôi, nó sẽ gây ra lún bàn đạp phanh và xe sẽ khó dừng lại khi phanh). Dầu phanh phải đáp ứng các tiêu chuẩn được Sở Giao thông Vận tải (DOT) quy định. Bình chứa dầu phanh nằm bên trên xi lanh phanh chính. Hầu hết xe hơi hiện nay đều trang bị bình chứa trong suốt để có thể thấy mức dầu mà không cần mở nắp. Mức dầu phanh sẽ giảm nhẹ khi má phanh mòn. Đây là hiện tượng bình thường và không cần quá quan tâm. Nếu mức dầu giảm đáng kể trong một thời gian ngắn hoặc giảm xuống khoảng hai phần ba, hệ thống phanh cần được kiểm tra càng sớm càng tốt. Giữ bình chứa dầu đóng kín trừ thời gian đổ dầu và không bao giờ để bình chứa dầu phanh mở. Dầu phanh phải duy trì tại một điểm sôi rất cao Tiếp xúc với không khí sẽ gây ra các việc hấp thụ hơi ẩm và dầu sẽ có điểm sôi thấp hơn. Không bao sử dụng loại dầu khác dầu phanh cho hệ thống phanh xe của bạn. Chúng có thể gây ra hư hỏng hệ thống phanh đột ngột. Bất cứ loại nào dầu hoặc chất lỏng nào khác sẽ phản ứng với dầu phanh và rất nhanh chóng phá hủy gioăng cao su trong hệ thống phanh gây ra hư hỏng phanh.
3. Bố trí mạch dầu phanh:
Có nhiều cách bố trí mạch dầu phanh. Trong thực tế sử dụng hai loại bố trí chia Trục trước/Trục sau và chia chéo.
– Mạch dầu phanh đơn
Trên một mạch phanh đơn, tất cả phanh bánh xe được kết nối với xi-lanh phanh chính sử dụng một mạch phanh. Vì xe không thể dừng lại trong trường hợp mạch phanh có vấn đề (ví dụ như rò rỉ) và vì nó không phù hợp với tiêu chuẩn an toàn, nó không còn được sử dụng nữa.
– Mạch dầu phanh đôi, chia Trục trước/Trục sau (H)
Mạch chia Trục trước/Trục sau được sử dụng rộng rãi trên các xe loại hai bánh sau chủ động và bốn bánh chủ động. Nếu một mạch mất tác dụng, chiếc xe vẫn có thể dừng với một mạch phanh khác.
– Mạch dầu phanh đôi, chia chéo Trục trước/Trục sau (X)
Trong hầu hết các xe loại hai bánh trước chủ động, đặc biệt với loại có tải trọng thay đổi, kiểu mạch chia trục trước/trục sau sẽ không đạt được tỷ lệ lực phanh lên trục trước tối thiểu theo quy định pháp lý khi có hư hỏng một mạch phanh. Vì lý do này, hầu hết các xe hai bánh trước chủ động được trang bị mạch phanh chia chéo. Do bố trí mạch phanh khác nhau, quy trình xả gió cũng khác nhau. Hãy tham khảo sách hướng dẫn sửa chữa chi tiết quy trình xả gió.
Dầu phanh và cách bố trí dòng dầu quyết định sự an toàn và hiệu suất của hệ thống phanh. Lựa chọn dầu phanh phù hợp và thiết kế dòng dầu hợp lý nâng cao độ tin cậy, hiệu quả, và tuổi thọ của xe, đồng thời đảm bảo an toàn cho người lái và hành khách.